Zimowe wieczory od zawsze sprzyjały opowiadaniu historii: tych prawdziwych i tych bajkowych. To czas, gdy tempo codzienności zwalnia, a domy wypełniają się rozmową, wspólnym czytaniem i opowieściami przekazywanymi w rodzinach albo tymi zasłyszanymi. Właśnie w takim kontekście szczególnie wybrzmiewa seria „Z Krainy Złotych Pól” – wyjątkowa inicjatywa Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, która w nowoczesny, a jednocześnie niezwykle autentyczny sposób przywraca najmłodszym bogactwo polskich bajek ludowych.
– Zimą opowieści zawsze miały szczególne znaczenie. To był moment, kiedy ludzie mieli przestrzeń, by usiąść razem i – jedni opowiadać, drudzy słuchać. Wiele bajek, które dziś zapisujemy, było opowiadanych właśnie wtedy: przy stole, w domu, w gronie najbliższych. Te historie niosą ze sobą nie tylko treść, ale też emocje i pamięć tamtych chwil – podkreśla Małgorzata Jaszczołt, etnografka z Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi.
Bajki zgromadzone w tomach powstawały podczas rozmów prowadzonych w domach, często w zimowe wieczory, kiedy opowiadanie było naturalnym sposobem spędzania czasu. W tych historiach splatają się osobiste wspomnienia, rodzinne doświadczenia i lokalna tradycja. Dzięki temu lektura serii wpisuje się w ten świąteczny czas przez atmosferę bliskości i uważności, która towarzyszy wspólnemu czytaniu książek.
– Bardzo często słyszymy te opowieści w takiej formie, w jakiej były przekazywane w rodzinach przez lata. To język codzienny, naturalny, który pozwala poczuć bliskość z osobą opowiadającą i z miejscem, z którego pochodzi dana historia – zauważa Małgorzata Jaszczołt, etnografka z Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi. Dawne opowieści pomagały dzieciom rozumieć świat, radzić sobie z jego trudnościami i uczyć się rozróżniania dobra oraz zła. Wśród wielu zebranych historii szczególne miejsce zajmuje wielkopolska opowieść „O Jasiu i Biedzie”. To przykład bajki, która w prosty, a jednocześnie niezwykle ciepły sposób pokazuje, jak ważna jest rodzina, miłość, wzajemne wsparcie, troska, przyjaźń. Bajka ta również na współczesny sposób pokazuje relacje międzygatunkowe i wybrzmiewa z niej szacunek do każdego.
Wspólna praca nad zachowaniem pamięci
Praca nad każdym tomem zaczyna się od badań terenowych i rozmów z osobami, które pamiętają dawne opowieści, najczęściej ze swojego dzieciństwa. Zanim powstaną teksty gotowe do lektury przez najmłodszych, rejestrowane historie trafiają do transkrypcji, opracowania literackiego i konsultacji. Zachowany zostaje sens oryginału, a język dostosowany jest do współczesnego odbiorcy.
Uzupełnieniem bajek są słowniczki, mapy regionów oraz noty o bajarzach oraz wyjątkowe ilustracje. Całość tworzy zapis kultury, w którym historia i codzienność dawnych pokoleń stają się ciekawym punktem odniesienia dla nas współczesnych.
Każdy tom serii powstaje dzięki współpracy etnografów, autorów literatury dziecięcej i ilustratorów. Dbałość o realia każdego regionu, język, krajobraz kulturowy i detale przedmiotów z codziennego życia sprawia, że książki zachowują wiarygodność, ale rozbudzają także dziecięcą wyobraźnię. Ilustracje przywołują dawny świat z opowieści, ale są także rzetelne pod względem etnograficznym – to znaczy iż wszystkie artefakty są rzeczywiście takie jakich używano w danym regionie (również dzięki konsultacjom ze muzealnikami).
– To praca zespołowa, w której ważny jest każdy etap. Od pierwszej rozmowy w terenie, poprzez opracowanie tekstu, wprowadzenie w realia każdego z regionów, którego dotyczą bajki, przygotowanie słowniczka, mapek, aż po ilustracje i całą szatę graficzną. Wszystko po to, by opowieści zachowały swój charakter i przywołały dawny świat zaczerpnięty z żywego języka i opowiedzianych nam historii – podkreśla Małgorzata Jaszczołt, etnografka z Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi.
Rodzinne wieczory przy bajkach
W świątecznym czasie seria „Z Krainy Złotych Pól” staje się idealnym towarzyszem rodzinnych wieczorów. Dzięki tym bajkom dzieci i dorośli mogą razem odkrywać historie pełne ciepła, przyjaźni i wartości przekazywanych z pokolenia na pokolenie. To moment, by zwolnić tempo, zasiąść przy wspólnym stole, poczuć bliskość z bliskimi i dać się porwać magii dawnych opowieści, które przypominają, że święta to nie tylko czas prezentów, ale przede wszystkim wspólnego bycia i pielęgnowania tradycji.
Dotychczas w ramach serii „Z Krainy Złotych Pól” ukazały się:
- „Cuda nad Rospudą i inne bajki ludowe. Podlasie i Suwalszczyzna” – Justyna Bednarek / ilustracje Maciej Szymanowicz
- „Cudowne lekarstwo i inne bajki ludowe. Podkarpacie” – Joanna Papuzińska / ilustracje Jola Richter-Magnuszewska
- „O farmazynach i inne bajki ludowe. Pomorze” – Roksana Jędrzejewska-Wróbel / ilustracje Jola Richter-Magnuszewska
- „O dudziarzu Szumigale i inne bajki ludowe. Wielkopolska” – Marta Guśniowska / ilustracje Paulina Wyrt
W przygotowaniu znajduje się tom świętokrzyski, a kolejne regiony czekają na realizację. Celem projektu jest objęcie serią całej Polski, tak aby niematerialne dziedzictwo kulturowe mogło zostać zachowane w trwałej, dostępnej formie.
